Қаражал қаласының әкімі – атқарылған жұмыстар мен алдағы жоспарлар туралы: Айқын Елеусізов «Қазыналы өңір» газетіне берген сұхбатында аймағымыздың одан әрі дамуын қалай көретінін айтты. Күн тәртібінде коммуналдық шаруашылық, құрылыс, өнеркәсіп және тағы басқа мәселелер бар.
– Құрметті Айқын Қылышұлы, әдетте өңір басшылары әкім лауазымындағы алғашқы 100 күндегі жұмысының қорытындысын шығаруды дәстүрге айналдырған. Бұл кезең өтті, осы сәтте сіздің ағымдағы жағдайға деген көзқарасыңызды көрсету уақыты келген тәрізді. Сіздің қаржы, экономика, көлік және бизнесті дамыту салаларында үлкен тәжірибеңіз бар. Бұл әр өңірдің даму тірегі. Бұл тәжірибе жұмысыңызға қалай көмектеседі?
– Мемлекеттік қызметтегі еңбек жолымды 2007 жылы Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қазынашылық комитетінің Астана қаласы бойынша Қазынашылық департаменті жоспарлар және рұқсаттар басқармасы мемлекеттік органдарымен жұмыс жасау бөлімінің бас маманы болып бастадым. Одан әрі Қазақстан Республикасы Көлік және коммуникация министрлігі, Инвестициялар және даму министрлігінің басқармаларында түрлі қызметтерді атқардым. 2016 жылы Атырау облысы әкімі аппаратында мемлекеттік қызметімді жалғастырдым. Бұл өңірде атқарған соңғы қызметім Атырау облысы Кәсіпкерлік және индустриалдық-инновациялық даму басқармасының басшысы, содан кейін Жаңаарқа ауданы әкімінің орынбасары лауазымына ауыстым.
Әр аймақтың, әр саланың өзіндік ерекшелігі, жұмыс жүйесі бар. Жұмыста да, өмірдегідей, біз өзімізге жаңашылдық іздейміз. Орталықта және аймақта жұмыс істеу тәжірибесі көп нәрсеге әр қырынан қарауға мүмкіндік берді. Қазынашылық органдарында жұмыс барысы маған бюджетті жоспарлау және шығындар туралы біліктілік берді.
Республикалық бюджетпен жұмыс тәжірибесі – бұл өңірлердің күрделі шығындарына бағытталған ауқымды жобалар. Ол жерде әр облыстың, қаланың, аймақтың ерекшеліктерін зерделеу қажет болады. Салалық министрліктер мен орталық органдар нормативтік құқықтық актілерді әзірлеуге, Еуропалық Одақтың, сондай-ақ жақын және алыс шетелдердің тәжірибесін зерделеуге қатыстым. Қазірдің өзінде өңірде жұмыс істеп жатқанда, заңнамалық актілердің жергілікті жерлерде қалай жүзеге асырылып жатқанын көріп отырмыз. Қала әкімі лауазымына тағайындалғанға дейін коммуналдық салада жұмыс істедім, бұл елді мекеннің тіршілігін қамтамасыз етудің негізгі бағыттарының бірі. Мен осы білім мен дағдыларды қазіргі қызметімде қолданамын. Енді әріптестеріммен бірге әрбір қала тұрғынының өмірін жақсырақ, жайлы, қызықты ету үшін қолымыздан келгеннің барлығын жасай отырып, жаңа тәжірибе жинақтаудамын.
– Қызметке кіріскен сәттен бастап сіз жұмыстың жай-күйімен егжей-тегжейлі танысып, түйткілді мәселелерге үңіліп қана қоймай, оларды шешу жолдарына да нақты көзқарас алдыңыз. Өңіріміздің негізгі әлсіз тұстарын айта аласыз ба? Олардың шешімін табуына не кедергі және бұл мәселелерді күн тәртібінен шығару үшін қандай жұмыстар атқарылуда?
– Аймағымыздың ең түйткілді мәселелері – Қаражал-Қылыш жолының жағдайы, су және кәріз, электрмен жабдықтау, тұрғын үймен қамтамасыз ету. Бірақ қазір бұның барлығы жүзеге асырылуда. Мен келгенге дейін басталған жобалар бар, олар жалғасын табуда және болашақта жүзеге асырылатын жаңа жобалар бар.
– 2023 жылды немен аяқтадық және аймақ тұрғындарын 2024 жылы не күтіп тұр? Жақын арада, қысқа мерзімді және ауқымды жобалардың жоспарлары да қызықты.
– Біріншіден, жыл қорытындысы, біз қазір жүзеге асыруға кірісіп жатқан ұзақ мерзімді перспективалар, бұл – Тілектес Темірбекұлы Досаевтың қосқан үлесі, оның айғағы – қаланың дамуы.
Соңғы 6 жылда облыс экономикасы қуатты серпін алды. Экономиканың өнеркәсіптік секторында тарихи маңызды оқиғалар болды. Олар өңір көлемінде де, жалпы республика көлемінде де саланың болашаққа дамуына үлес қосуда. Яғни, «Жәйрем КБК» АҚ «Жәйрем Полиметалл» ірі инвестициялық жобасын сәтті жүзеге асырды. «Өркен-Атасу» ЖШС «Өркен» өкілдігі өңдеу зауытын қайта қалпына келтіріп, «Батыс Қаражал» кенішін кеңейтті.
Жыл қорытындысы бойынша көлік желісінің 90 пайызын құрайтын Қаражал-Жәйрем өңірінің 13,5 шақырымға жуық қалаішілік жолдары орташа жөндеумен қамтылды. Бұл жұмыс биыл да жалғасын таппақ.
Қаражал қаласы мен Жәйрем кентіндегі кәріз желілерін қайта жаңғырту жұмыстарын жалғастырудамыз. Баршаға мәлім, жосықсыз жеткізушілердің кесірінен «Ақтай» ықшамауданында су құбыры желілерін тарту жобасының іске асырылуы кешіктіріліп келеді. Ағымдағы жылы жұмысты аяқтау жоспарлануда. Біз тұрғындарды баспанамен қамтамасыз ету жұмыстарын жалғастырудамыз. Тәуелсіздік көшесіндегі №12 үйді қайта жаңғырту биылғы жылы 36 отбасының баспаналы болуына мүмкіндік бермек. 25 орамдағы (Қаражал қаласы) орналасқан №20 үйді қалпына келтіру 97 отбасын баспанамен қамтамасыз етеді. Ол үшін бірінші кезекте инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылым салынады.
Сондай-ақ, биыл жер шекарасын белгілеу мәселесін түпкілікті аяқтаймыз. Қызметке тағайындалған соң көрші аймаққа бардым, сол жерде Жаңаарқа ауданының әкімі Қанат Қожықаевпен Қаражал-Жәйрем аймағының шекарасын белгілеу мәселесі бойынша кеңес өтті. Қаламыздың жерлеріне кент тұрғындары еңбек ететін «Марганец Жәйрем» АҚ-ның «Үшқатын» кен орны кіреді. Қаражал қаласын Қылыш су қоймасымен және Ащы су шаруашылығы кешенінің жерлерімен (1 көтерілу), сондай-ақ радон сулары мен емдік балшық кен орны бар Шалғы кентімен байланыстыратын автомобиль жолы да бар. Біздің жеріміздің жалпы көлемі 79423 гектарды құрады. Бірлескен шешіммен бұл шекаралар 124 мың гектарға дейін ұлғаяды.
2024 жылы жүзеге асыруды жоспарлап отырған маңызды жобалардың бірі – ұзындығы 5 шақырым, ал 2025-2026 жылдары 13 шақырым болатын Қаражал-Қылыш тас жолын орташа жөндеу болып табылады.
Қылыш су қоймасын жеке меншіктен мемлекетке беру мәселесі де қарастырылуда. Бұл халықты жазғы уақытта суармалы сумен қамтамасыз ету мәселесін қарастыруға мүмкіндік береді.
Сонымен қатар, Қаражалда да, Жәйремде де өрт қауіпсіздігі өткір мәселелердің бірі. Қалада өрт сөндіру бөлімінің ғимараты апатты жағдайда болса, кентте ол мүлде жоқ. Осы мақсаттар үшін 2024-2025 жылдарға біз екі елді мекенде жалпы құны 1,269 млрд теңге болатын өрт сөндіру бекетін салу жобасын жоспарладық.
Ақтай елді мекенінің тұрғындары үшін керемет жаңалық! Енді ұялы байланыс сапасы мәселесі бүкіл шағын ауданда базалық станция орнату арқылы шешілетін болады. Бұл жобаны 2024 жылға дейін жүзеге асыру үшін 35 миллион теңге бөлінді.
Жастар және қала тұрғындары үшін Қаражал қаласында жабық хоккей кортын салуды жоспарлап қойдық.
Қала тарихында алғаш рет көппәтерлі тұрғын үйлер мен жеке тұрғын үй құрылысының инженерлік-коммуникациялық инфрақұрылымын салуға жобалық-сметалық құжаттама әзірленуде. Осылайша, Қазақстан Республикасының әрбір азаматына мемлекет өтеусіз беретін он гектар жерге азаматтардың жеке тұрғын үй салу құқығы жүзеге асырылатын болады.
Шалғы кентінің сумен жабдықтау және су бұру жүйелерін дамыту туралы бірер сөз. Су алатын ұңғымаға ВЛ-10 кВ әуе желісін салуға жобалық-сметалық құжаттама әзірленді. Су алатын ұңғымаға 1,5 шақырымдық әуе электр желісін тарту жоспарлануда. Бұл жобаны жүзеге асыру кенттің су құбырының үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.
– Бюджеттік қаржыландыру әрине жақсы. Бірақ біздің өңір жеке инвесторлар үшін қаншалықты тартымды? Жаңа өндіріс орындарының ашылуы – жаңа жұмыс орындарының ашылуымен пара-пар, және бюджет кірісінің артуы, демекші, биылғы жылы өзін-өзі қамтамасыз етті десек артық емес.
– Жеке инвесторлардың бірі – «Марганец-Жәйрем» АҚ. Қазір ол Қарағанды облысында тіркелген. Біз аумақты белгіледік, енді кәсіпорын заңды тұлға ретінде қайта тіркеуден өтіп, біздің аймаққа тиесілі болады, бұл қосымша кіріске әсер етеді. Сонымен қатар, біз олармен басқа кәсіпорындар сияқты халыққа әлеуметтік көмек көрсету бойынша өзара ынтымақтастық туралы ресми меморандумдар жасай аламыз. Қазір келісімге қол қою үшін келіссөздер жүргізілуде.
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен 2023-2025 жылдарға арналған «Ауыл аманаты» жобасы бекітілгенін еске салғым келеді. Өңдеу өнеркәсібінде кәсіп ашуда, өсімдік шаруашылығын, мал шаруашылығын дамытуда, ауыл шаруашылығы кооперативтерін құруда және басқа салаларда бизнес жобаларды жүзеге асыруда жеңілдікті жағдай жасауға бағытталған. Сондай-ақ дүкендер, кафелер, техникалық қызмет көрсету станциялары, дөңгелектер сататын дүкендер, қонақ үйлер ашу үшін несие алуға болады. Ал мұның барлығы 3 жылдан 7 жылға дейінгі мерзімге 2,5 пайызбен жылжымайтын мүлікті кепілге қою арқылы қамтамасыз етілген.
Шағын несиенің ең жоғары сомасы ауылдық елді мекендер мен шағын қалаларда 2,5 АЕК құрайды, бұл 8,6 млн теңге, зәкірлік кооперацияға – 8 мың АЕК-ке дейін немесе 27,6 млн теңге.
2023 жылы Қаражал-Жәйрем өңірінде осы бағдарламаға қатысуға 19 үміткер өтініш білдірді. Оның ішінде 15 үміткер Жәйрем кентінен, 4 үміткер Қаражал қаласынан. Сонымен қатар, 11 жоба мақұлданса, 3 өтініш беруші мал шаруашылығына несие алды. Қазір тағы 8 жоба қарастырылуда.
Жылдық 2,5% жеңілдікті несие өз ісін ашуға мүмкіндік беріп, жұмыс орындарын ашуға септігін тигізеді. Халыққа ақпарат жеткізу үшін біз түсіндіру жұмыстарын белсенді жүргізудеміз. Кәсіпкерлерді қазіргі және болашақтағы бизнесті кеңейту және ашу үшін мемлекеттік қолдаудың барлық құралдарымен мұқият танысуға шақырамын. Басқа да несиелеу бағдарламалары бар, олар туралы толық ақпаратты Ұлытау облысы Кәсіпкерлер палатасының Қаражал қаласындағы филиалына хабарласу арқылы білуге болады.
– «Қазцинк» ЖШС-мен меморандум жасау жақсы дәстүрге айналды. Бұл ретте Жәйрем кентінің әлеуметтік-экономикалық жағдайына айтарлықтай әсер етуде. Қала құраушы Қаражал кәсіпорны – «Өркен» ЖШС «Өркен-Атасу» өкілдігі туралы не айта аласыз? Компания қала өмірінде қаншалықты белсенді? Халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға басқа да кәсіпорындар өз үлесін қосып жатыр ма?
— «Qarmet» АҚ құрылымына кіретін «Өркен» ЖШС «Өркен-Атасу» өкілдігі қаланың дамуына үлес қосады, алайда біз олардың өңірді дамытуға қатысу үлесін арттыру бойынша жұмыс істейтін боламыз.
Қазіргі уақытта 2024-2026 жылдарға арналған меморандум жобасы әзірленуде.
Өткен аптада «Өркен» ЖШС басшысы Махмұт Мұстафинмен кездесу болып, келісім жобасын талқыладық, енді олардан жауап күтіп отырмыз. Айта кету керек, бұл келісімнің жүзеге асырылуы қала тұрғындарының өмір сүру сапасын жақсартуға мүмкіндік беретін ірі жобаларды қамтиды.
– Ең өзекті мәселелердің бірі – сумен қамтамасыз ету сапасы. Мұны өткен жаз айқын көрсетті. Ал қыста да жағдай мәз емес: бір көшеде апат болып, оны жою үшін жаңа Қаражал түгел сөндірілді. Мәселе сумен жабдықтау тізбегінде немесе өшіру клапандарының болмауында ма? Суару маусымында сонда бізді не күтіп тұр?
– Қаражал қаласының сумен жабдықтау жүйелерінің ысырмаларының 70%-ы жерасты суларының деңгейі жоғары (жерасты сулары жер бетінен 1,5 метр тереңдіктен басталады, жерасты суларының қашықтығы) топырақта жатыр, (жоба бойынша өшіру клапандары 2,8 метр), бұл металл үшін агрессивті орта болып табылады. Осылайша, инженерлік жүйенің бұл маңызды бөлігі суда жатыр, бұл оның жиі істен шығуына әкеледі. Сондай-ақ, қаланың барлық су құбыры тартылған. Ал апат болған жағдайда қалпына келтіру жұмыстары жүргізіліп жатқан көшелерге параллель немесе перпендикуляр көшелерді өшіру қажет. Бұл шамамен 3-4 көше. Бөлек өшіруді келесі шағын аудандар жүзеге асыра алады: Ескі Қаражал, қала шағын аудандары, Құрылысшылар шағынауданы, Станционный және Северный ауылы. Көбінесе суды тоқтату орталық сумен жабдықтау жүйесіне қосылған үй иелерінің жабу клапандарын тексермейтіндіктен орын алады. Бізде жергілікті апаттар жоқ — көп жағдайда инженерлік желілердің барлық зақымдануы жеке үйлердің кірісіне байланысты болады: крандар тот басқанда, олар істен шығады және ағып кетеді. Нәтижесінде, үй иелерінің өздері жауапты болғанымен, бүкіл аумақты жабуға тура келеді.
Жоғарыда айтқанымдай, Қылыш су қоймасына толыққанды құқықты алғаннан кейін техникалық су мәселесімен айналысатын боламыз.
– Қаражал-Атасу тас жолына тоқталсақ. Тұрғындар бұл аумақтағы жөндеу жұмыстарының аяқталуын тағатсыздана күтуде, бірақ олар айтқандай, әлі де жұмыс жетерлік. Бұл жоба қашан аяқталады?
– Айырықтан Ақтау ауылынан Қаражал қаласына дейінгі учаске облыстық маңызы бар жалпыға ортақ пайдаланылатын автомобиль жолдарына жатады және жол құрылысын аяқтау мәселесі облыс басшылығының бақылауында. Жоба 2020 жылдан бері жүзеге асырылуда. Жұмысқа тапсырыс беруші «Ұлытау облысының жолаушылар көлігі және автомобиль жолдары басқармасы» ММ, мердігер «Прогресс KZ» ЖШС, қосалқы мердігер «Арқа құрылыс 2009» ЖШС. Дегенмен, «Арқа құрылыс 2009» ЖШС құрылтайшысы Серік Базарбековпен апта сайын келіссөздер жүргіземін.
Облыс әкімшілігімен, сондай-ақ, мердігер компаниямен жүргізілген келіссөздердің қорытындысы бойынша биылғы жылы көпірді аяқтап, жолды пайдалануға беруді жоспарлап отырмыз. Қаржы толық бөлінгеннен кейін жол жөндеу жұмыстарын толық аяқтау жоспарлануда.
– Сіздің ойыңызша, аймақ басшысы ретінде Қаражал мен Жәйремнің өмір сүруге қолайлы елді мекенге айналуы үшін не қажет? Халықтың өмір сүру сапасын жақсарту ең алдымен, неге байланысты?
– Халықтың өмір сүру сапасын арттыру – біздің басты мақсатымыз. Бірінші кезекте сумен қамтамасыз ету және кәріз мәселелері, бұл біздің тұрақты атқарып жатқан жұмысымыз. Барлық жобалар кезең-кезеңімен жүзеге асырылуда.
Қазіргі таңда облыс бойынша 135 көшеге көше жарығы орнатылып, 13,5 шақырым жол жөнделді, 33 аула абаттандырылды, 6 балалар алаңы орнатылды, саябақтар мен алаңқайлар көгалдандырылуда. Тұрғын үй кезегі соңғы 3 жылда 800-ден 500 адамға дейін азайды. Ірі жобаларды іске асыруға республикалық бюджеттен қаражат бөлінетінін атап өту маңызды. 2024 жылға қаржыландыру көлемі шамамен 1,8 миллиард теңгені құрады. Бұл сома Қаражал мен Жәйремдегі кәріз желілерін қайта құру бойынша ауқымды жобаға бөлініп отыр.
Мұқтаж азаматтар санаттарын жаңа тұрғын үймен қамтамасыз етуді арттыру бойынша жобаларды әзірлеу жалғасуда. Біз тұрғындардың жайлы тұруына жағдай жасаймыз, бұл сәйкесінше бизнесті дамыту дегенді білдіреді.
Жаңа бизнес бастамаларды жүзеге асыру жұмыс орындарын құруға мүмкіндік береді, бұл өз кезегінде халықтың басқа жаққа көшуін азайтады. Қала кезең-кезеңімен дамып келеді, барлық мәселелерді бірден шешу мүмкін емес. Ең бастысы, біз бір орында тұрмай, әр салада дамып келеміз.
– Айқын Қылышұлы, мазмұнды әңгімеңізге көп рахмет. Бұл сұхбат оқырмандарымыздың көңілінен шығады деп сенеміз, өйткені, Сіз барлық негізгі проблемалық мәселелер мен оларды шешу жолдарын толық айттыңыз.
Сұхбаттасқан
«Қазыналы өңір»
газетінің бас редакторы
Асель ЖЕТПИСБАЕВА.