Қоғамның даму деңгейі мен өркениеттілігін анықтайтын ең басты өлшемдердің бірі – әділдік пен заң үстемдігі. Ал осы екі ұғымның нақты көрінісі – тәуелсіз сот жүйесі. «Тәуелсіз сот – мемлекеттің алтын діңгегі» деуіміздің мәні терең. Себебі, сот билігінің әділдігі мен дербестігі болмаса, ешқандай мемлекет толыққанды құқықтық, демократиялық елге айнала алмайды.
Сот – мемлекеттің үш тармағының бірі және ол атқарушы немесе заң шығарушы биліктен тәуелсіз. Бұл тәуелсіздік судьялардың әділ шешім шығаруына, азаматтардың құқықтарын қорғауға және қоғамдағы тұрақтылықты сақтауға мүмкіндік береді. Егер сот әділ болмаса, онда заңның күші жойылады, халықтың билікке деген сенімі жоғалады. Ал сенімсіз қоғамда даму мен бірлік болуы мүмкін емес.
Соттың тәуелсіз болуы – тек заңдық талап емес, сонымен қатар адамгершілік, жауапкершілік. Әрбір судьяның бойында адалдық, әділдік, ар-намыс секілді қасиеттердің болуы – қоғамдағы сенімнің басты кепілі. Судьяның әділ шешімі – азаматтың тағдыры, ал азаматтың тағдыры – мемлекеттің болашағы.
Сондықтан да, тәуелсіз сот – елдің рухани және саяси тұрақтылығының басты тірегі. Ол халықтың мемлекетке деген сенімін қалыптастырып, әр азаматтың «менің құқығым қорғалады» деген сенімін нығайтады.
Тәуелсіз сот жүйесі – құқықтық мемлекеттің жүрегі. Құқықтық мемлекетте заң бәрінен жоғары тұрады, ал заңды сақтаудың ең сенімді тетігі – әділ сот төрелігі. Мысалы, азаматтар арасындағы дауларды шешу, мемлекеттік органдардың әрекеттеріне шағымдану, экономикалық және әлеуметтік мәселелерді қарау – барлығы соттың ашық әрі әділ жұмысына байланысты.
Тәуелсіз сот болмаса, қоғамда әділетсіздік орын алады. Бұл өз кезегінде халықтың наразылығын тудырып, мемлекеттің іргесін шайқалтады. Сол себепті, әрбір өркениетті ел өз сот жүйесін дамытуға ерекше көңіл бөледі.
Қазақстанда соңғы жылдары сот жүйесін жаңғырту бағытында көптеген реформалар жүргізіліп келеді. Сот процестерін цифрландыру, электронды сот істерін енгізу, судьялардың біліктілігін арттыру – мұның бәрі соттың ашықтығын, әділдігін және халық сенімін күшейтуге бағытталған маңызды қадамдар.
Адамның ең басты құндылығы – оның құқығы мен еркіндігі. Сол құқықтың қорғалуы – сот билігінің тікелей міндеті. Тәуелсіз сот әділ шешім шығару арқылы адамды заңсыздық пен әділетсіздіктен қорғайды. Егер азамат өз құқығы бұзылған жағдайда сотқа жүгіне алатынын және әділ шешім алатынын білсе – онда ол мемлекетке сенеді.
Міне, сондықтан да, тәуелсіз сот – тек биліктің бір тармағы ғана емес, ол қоғамдағы әділдіктің символы, халықтың үні мен үміті. Судьяның тәуелсіздігі – мемлекеттің еркіндігінің көрінісі. Тәуелсіз сот болған жағдайда ғана азаматтар заң алдында тең болады, ал теңдік бар жерде әділдік орнайды.
Қорытындылай келе, тәуелсіз сот – мемлекеттің алтын діңгегі ғана емес, елдің рухани тұтастығының, әділдік пен сенімнің негізі. Сот билігінің әділдігі – халықтың бірлігін сақтайды, мемлекеттің беделін арттырады, ал заң үстемдігі – тұрақты дамудың кепілі.
Тәуелсіз сотсыз еркіндік болмайды, әділдіксіз – бейбіт өмір болмайды. Сондықтан да, әрбір азамат тәуелсіз сот жүйесін қорғап, оның әділдігіне сенуі тиіс. Себебі, әділдік бар жерде – елдің іргесі мықты, ал сот тәуелсіз елде – болашақ нұрлы.
Айжан САДВАКАСОВА,
Қаражал қалалық сотының бас маман-сот отырысының хатшысы.