Қазақстан қоғамында білім саласы қашан да ерекше мәнге ие. Әр кезеңде ұлттың болашағы – жастардың қолында, ал жастардың тағдыры – ұстаздың қолында екені айтылып келеді. Биылғы дәстүрлі Тамыз конференциясы осы ойдың маңызын тағы бір мәрте айқындады. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Білім келешегі: адал азамат, кәсіби маман» атты баяндамасында ұстаз мәртебесін арттыру, сапалы білімді қамтамасыз ету және жас ұрпаққа ұлттық құндылықтарды сіңіру бағытында нақты міндеттерді ортаға салды.
Президенттің сөзі тек педагогтар қауымына үндеу ғана емес, сонымен бірге, қоғамның әрбір мүшесіне ой тастайтын, ел дамуының стратегиялық басымдықтарын айқындайтын мазмұнды бағдарлама іспетті болды.
Ұстаз – ұлттың шамшырағы
Мемлекет басшысы мұғалімдердің қоғамдағы рөліне ерекше тоқталды. Оның айтуынша, ұстаз – мемлекеттік маңызы бар жұмысты атқарып отырған тұлға. Бұл – жай ғана кәсіби міндет емес, ұлттық болашаққа жауапты миссия.
Мұнда Президент ұстаз еңбегін бағалаудағы тарихи сабақтастыққа да сілтеме жасады. Ыбырай Алтынсариннің «Жақсы оқытушыны бәрінен де қымбат көремін» деген сөзі, Ахмет Байтұрсыновтың «Мектептің жаны – мұғалім» деп айтқан ұстанымы – бүгінгі күннің де басты қағидаты. Бұл жерде аналитикалық тұрғыдан айтар болсақ, қоғамның интеллектуалдық қуатын арттыруда мұғалім – негізгі ресурс. Технология да, саясат та, экономика да білім мен тәрбиеге сүйенбей дамымайды. Сондықтан, Президенттің ұстаз беделін ең биік деңгейге көтеру жөніндегі ұстанымы ұлттық стратегияның өзегіне айналып отыр.
Саладағы жетістіктер мен сын-қатерлер
2019 жылдан бері білім саласына бөлінетін бюджет үш есе өсіп, мыңдаған жаңа мектеп салынды. Жалақының көтерілуі мен шәкіртақының артуы жастарды педагог мамандығына тартуға серпін берді. «Алтын белгі» иегерлерінің ішінде мұғалім болуды таңдаушылардың үлесі 23%-ға жетуі – қоғамдағы ұстаз беделінің айқын көрсеткіші.
Алайда, тек инфрақұрылымдық өсім мен қаржылық қолдау білімнің түпкілікті сапасын қамтамасыз ете алмайды. Аналитикалық тұрғыдан қарасақ, басты сын-қатер – білім беру мазмұнының жаңа дәуір талаптарына сәйкес келуі. Ғылым мен технология күн сайын өзгеріп жатқан жағдайда, мектептің басты міндеті – оқушыны дайын біліммен шектеу емес, өмір бойы үйренуге бейімдеу. Осы орайда Президенттің «білімді үздіксіз жетілдіру қажет» деген сөзі стратегиялық мәнге ие.
Тәрбие мен білім – егіз ұғым
«Адал азамат» ұлттық бағдарламасының енгізілуі – білім мен тәрбиені үйлестіруге бағытталған ірі қадам. Қазіргі замандағы қауіп – жастардың ақпарат тасқынында адасуы, жалған құндылықтарға еріп кетуі. Мұндай жағдайда мектеп тек білім беретін орын ғана емес, ұлттық сана қалыптастыратын орта болуы тиіс.
Президент айтқандай, «Таза Қазақстан» акциясын сана тазалығымен байланыстыру – педагогикалық тұрғыдан өте орынды. Мұнда экологиялық тәрбие ғана емес, ой мен жан дүниенің тазалығы да қамтылады. Бұл – қоғамдағы жемқорлық пен немқұрайлылыққа қарсы рухани иммунитет қалыптастырудың жолы. Аналитикалық тұрғыдан алғанда, бұл бастама жастардың құндылықтық бағдарын айқындауға бағытталған. Егер мектеп қабырғасынан адалдық, еңбекқорлық, ұқыптылық дағдылары қалыптасса, болашақ қоғамда әлеуметтік дерттер азаяды.
Әлеуметтік кеселдермен күрес
Жастарды нашақорлық, лудомания, буллинг секілді зиянды әдеттерден қорғау мәселесі – әлемдік деңгейдегі күрделі проблема. Президенттің бұл бағыттағы нақты бағдарламаларды атауы – мемлекеттік саясаттың әлеуметтік бағыттылығын көрсетеді.
Жаңа оқу жылынан енгізілетін «ДосболLIKE» жобасы буллинг пен әлімжеттіктің алдын алуға бағытталған. Бұл жобаға тек педагогтар ғана емес, ата-аналар мен мемлекеттік органдар да атсалысуы қажет. Себебі, әлеуметтік дерттер – тек мектептің емес, бүкіл қоғамның мәселесі. Аналитикалық ой тұрғысынан алғанда, бұл бағытта ең бастысы – профилактика. Қоғам жастарды тек заңмен шектеу арқылы емес, ой-санасына ықпал ету арқылы тәрбиелеуі тиіс.
Жасанды интеллект – болашақ кілті
Президенттің білім беру саласына цифрлық технологиялар мен жасанды интеллектті енгізу туралы бастамасы – Қазақстанды жаңа дәуірге бастайтын стратегиялық бағдар. Қазіргі таңда әлемдегі ең дамыған елдер «технологиялық ұлт» концепциясына сүйеніп отыр.
Білім беру жүйесін толық цифрландыру – тек оқыту үдерісін жеңілдету емес, әлеуметтік әділдікті қамтамасыз етудің де құралы. Ауыл баласы да қаладағыдай сапалы цифрлық ресурстарға қол жеткізсе, тең мүмкіндік орнайды.
Аналитикалық тұрғыдан қарағанда, мұнда екі үлкен міндет тұр. Біріншіден, мұғалімдерді жаңа технологияларды қолдануға үйрету, екіншіден, балаларға жасанды интеллект негіздерін жастайынан меңгерту. Бұл – келешекте Қазақстанды тек тұтынушы емес, технология өндіруші елге айналдырудың бірден-бір жолы.
Мұғалім құқығы – мемлекет қорғауында
Президент мұғалімдердің артық жұмыстан босатылғанына қарамастан, кей өңірлерде заң бұзушылықтар әлі де барын ашық айтты. Бұл жерде ең бастысы – ұстаздың мәртебесін қағаз жүзінде емес, нақты өмірде қорғау.
Сонымен бірге, мектептегі тамақ сапасын Денсаулық сақтау министрлігінің бақылауына беру – балалар денсаулығына жауапкершілікті күшейткен оң қадам. Аналитикалық тұрғыдан алсақ, ұстаздың абыройы мен құқығын қорғау – тек кәсіби міндетті жеңілдету ғана емес, бүкіл қоғамда әділеттілік қағидатын орнықтырудың көрінісі. Егер мұғалімге құрмет болса, балаға берілетін білім де сапалы болады.
Түйін
Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Тамыз конференциясында сөйлеген сөзі – білім беру саласын жаңғыртудың кешенді бағытын айқындаған тарихи құжат деуге болады. Онда білім сапасы, тәрбие, әлеуметтік қауіптердің алдын алу, цифрлық дәуірге бейімделу және ұстаз құқығын қорғау мәселелері жан-жақты қамтылды.
Қазақстанның болашағы – адал әрі білімді азамат тәрбиелеуге тікелей байланысты. Мемлекет басшысы атап өткендей, ұстаз – ұлттың шамшырағы, ал мектеп – қоғамның іргетасы. Егер осы бағыттағы реформалар жүйелі жалғасын тапса, Қазақстан тек «білімді ұлт» қана емес, технологиялық әрі өркениетті ұлт ретінде де әлемдік қауымдастықта өз орнын айқындайды.